english version

19-03-2023

02-02-2009

wersja polska


Trzebieszów
Przegląd materiałów archiwalnych dotyczących nadań gruntów
i innych aktywności dot. Wajszczuków

(S.Wac – Arch. Panstw. w Lublinie, 23.IX. - 19.X.2009)

zobacz – Chłopi w Polsce* http://cpx.republika.pl/kategorie.htm


Zespół Nr 158

Sygn. 2550 - Materiały Komisarza do Spraw Włościańskich pow. Łukowskiego.
 
15.III.1865 – pismo z dnia 15 marca 1865 r., od wójta gminy Trzebieszow do Komisarza – Prośba o przydział dodatkowego gruntu - poprzednio przydzielone działki są za małe na utrzymanie bydła i innego inwentarza. Pismo podpisało 10 rolników, nazwisko Wajszczuk nie występuje.
 
Sygn. 2551 – dokumenty Komisarza, j.w. 
 
20.V.1851 –

pismo rolników wsi Trzebieszów spisane w urzędzie wójta gminy Trzebieszów w dniu 20 maja 1851 r. (...), powołując się na ukaz z 1848 r. przydzielajacy im prawo budowy budynków (...) na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów – zobowiązują się własnymi siłami (...), wybudować na swych koloniach, pod warunkiem otrzymania z lasu drzewa z dóbr Dziedzica Trzebieszowa. Jednocześnie deklarują, że po otrzymaniu drzewa, budynki te zostaną wybudowane w ciągu trzech lat, t.j. do 1.06.1854 r. Mieszkańcy Trzebieszowa podzieleni byli na trzy (cztery?) oddziały:

  1. z oddziału I pismo podpisało 7 rolników (m.in. Maciej Śledź, spadkobierca po Stanisławie Śledziu);

  2. z oddziału II – 12 rolników, pod poz. 11 podpisał się Maciej Wajszczuk (0032) – (1823-1892);

  3. z oddziału III – 23 rolników

  4. z oddziału IV – 11 rolników. (m.in. – Jan Śledź, jako sołtys).

Z powyższego pisma wynika, iż rolnicy tego terenu byli traktowani, jako kolonisci – świadczy o tym niżej podany cytat: „My niżej podpisani włościanie na osadach kolonialnych deklarujemy, że budowane nasze chałupy, stodoły i obory poprzeniesiemy takowe na grunty Urządzeniem Komisji Przychodów i Skarbu z roku 1848 przeznaczone głównie dla każdego z nas na kolonie” (S.Wac).
 
14.VI.1860 kopia aktu notarialnego (wyrok sądu) z kancelarii Assessora Ekonomicznego okręgu siedleckiego w sprawie sukcesorii po sołtysie Łanowym Stanisławie Nowiku ze wsi Trzebieszów – ugoda pomiędzy Piotrem Nowikiem, spadkobiercą Stanisława Nowika o przekazanie tych gruntów i innego mienia Janowi Winiarczykowi, koloniście ze wsi Trzebieszów. Jako świadkowie podpisali w/w ugodę: Franciszek Wajszczuk (0516) - (1818-1893), Józef Kozieł i Łukasz  Woreszczyński.
 
17.XII.1865 pismo do Generała Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo. Wg  tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił, ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady, m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk (0516).
 
4.IV.1866 -

Kopia wyroku Sądu Gminnego w Trzebieszowie w sprawie spadkowej Piotra Nowika, dot. spłacenia swojej siostrze Ewie spadku po ojcu Stanisławie Nowiku.

Kopię podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi Trzebieszów, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516) – sołtys i J. Śledź, jako wójt gminy. Trzebieszów dn. 4 kwietnia 1866.
 

8.IV.1866 –

Prośba mieszkańców (wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów z powiatu łukowskiego Guberni Siedleckiej, do Wysokiego Urządzającego Komitetu w Królestwie Polskim, jak niżej:

„Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – restryktem swoim z dnia 11/23 lipca 1840 r. zawiadomiła nas, że właściciel majoratu Trzebieszów jest obowiązany udzielić nam drzewo potrzebne na przeniesienie budowli i dawnych siedzib na nowe osady przeznaczone, lub też spłacenia nas wielkości Ru 550,- jak dołączone dowody przekonują. Administrator Trzebieszowa P. Białkowski, nie tylko drzewa nam nie dał, ale pieniądze dla nas przeznaczone z Kasy Powrotu odebral i dotąd nie powrócił. Kiedy upomnieliśmy się o to co nam należy, P. Białkowski, Administrator odpowiedział: „poco macie brać drzewo, kiedy bardzo drogie, weźcie lepiej pieniądze, które juz są wyasygnowane. Wnosimy przeto pokorną prośbę do Wysokiego Komitetu, ażeby należne nam pieniądze za przeniesienie budowli rozkazał zwrócić, komu należy i mamy tą nadzieję, że Wysoki Komitet nie zechce pozostawić...”

W imieniu całej wsi podpisało się 23 włościan, m.in.: Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź, Maciej Wajszczuk (0032), Franciszek Wajszczuk (0516) i Józef  Śledź.

25.VII.1866 – Powtórna prośba mieszkańców wsi Majorackiej Trzebieszów do Wysokiego Urządzającego Komitetu w Królestwie Polskim o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału drzewa na przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516).
8.VIII.1967 - dokumenty (w jezyku rosyjskim) dot. spadku Józefa Kozieła(?) – Franciszek Wajszczuk (0516) podpisał jako świadek.
 
Sygn. 2552 - dokumenty Komisarza, j.w. (276 dokumentow z lat 1867 – 1869)
 
14.V.1866 - Kopia wyroku Sądu Gminnego z Trzebieszowa – sprawa spadkowa Piotra Nowika, gospodarza rolnego z Trzebieszowa z dnia 14 maja 1866. Podpisali m.in. Franciszek Wajszczuk (0516), jako sołtys gminy Trzebieszów i Józef  Śledź, jako wójt.

W pozostałych dokumentach nie ma nazwiska Wajszczuk.
 

Sygn. 2555 (187 dokumentów w j. rosyjskim z lat 1869-1870 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2558 (178 dokumentów w j. rosyjskim z lat 1870-1872 – nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2582 (278 dokumentow w j. rosyjskim (wiekszość) i polskim z lat 1873-1879 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2589 (193 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1876-1881 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2559 (237 dokumentów w j. rosyjskim z lat 1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2560 (372 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2563 (378 dokumentów w j. rosyjskim z lat 1870-1912(?) - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2562 (297 dokumentów w j. rosyjskim z 1870 r. - nazwisko Wajszczuk nie występowało. 14.VI.1870 – pismo do Komisarza d/s włościańskich w sprawie przyznania dodatkowych gruntów na pastwiska. Podpisało 6 rolników, nie ma nazwiska Wajszczuk.
Sygn. 2568 (305 dokumentów w j. rosyjskim z lat 1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało.
Sygn. 2571 (354 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1875-1913 - nazwisko Wajszczuk nie występowało.
Sygn. 2570 (405 dokumenty, większość w j. rosyjskim z lat 1876-1911 – m.in sprawy sporne dot. podziału gruntów kościelnych.
17.XII.1865 pismo do Generała Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo. Wg  tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił, ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady, m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk (0516).
 
9.XII. 1896 w dokumencie p.t. „Postanowienie” pod tą datą, w sprawie sporu granicznego gruntów kościelnych wsi Trzebieszów występują m.in. Stanisław Śledź i Jan Wajszczuk (0022), lat 56,  (1841-?), jako członkowie nadzoru kościelnego.
 
4.VI.1909 – w tym dokumencie występuje nazwisko i podpis Franciszka Wajszczuka (0103), (1862-1935) jako wójta gminy Trzebieszów.
 
Sygn. 2572 (170 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 1875-1980 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2578 (205 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat 1870-1975 - nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2603 (150 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat 1888-1893 – dokumenty dotyczą sprzedaży społecznej posiadłości kuziennej. Nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2576 (254 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 1893-1897 – dokumenty dotyczą spraw serwitutowych. Nazwisko Wajszczuk nie występowało).
Sygn. 2577 (250 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 1912-1915 – dokumenty dotyczą spraw spornych m.in. podzialu działek społecznych (pastwiska – 65 mórg i 240 prętów) użytkowanego dotychczas przez  wszystkich rolnikow wsi.
22.XII.1912 - dokumenty dotyczące spraw spornych m.in. podziału działek społecznych - decyzją Komisarza zostały one podzielone między 18 użytkowników. Każdy z gospodarzy otrzymał z podziału po 4 morgi i 33 2/3 pręta. Działka o numerze 14/14 została przyznana Maciejowi Wajszczukowi (????). (Maciej (0032) zmarl w 1892 r.?). Ponieważ ten Maciej Wajszczuk był niepiśmienny, za niego podpisał dokument Franciszek Wajszczuk. (0103)
 

  Podsumowanie przeglądu – (1851 – 1912)
 

Zidentyfikowano Wajszczuków w Trzebieszowie

Maciej Wajszczuk (0032) – (1823-1892) – w 1864 r. otrzymał nadanie gruntów.
Franciszek Wajszczuk (0516) -
(1818-1893) - w 1866 r. sołtys w Trzebieszowie.
Jan Wajszczuk (0022) -
(1841-?), w 1896 r. członek nadzoru kościelnego.
Franciszek Wajszczuk
(0103)
, (1862-1935) - w 1909 r. wójt gminy Trzebieszów.
Maciej Wajszczuk
(????),
(? - ?) – [Maciej (0032) zmarł w 1892?]. - w 1912 r., z podziału działek  społecznych - otrzymał działkę #14/14. Na dokumencie jest podpis Franciszka [0103]


Trzebieszów wymieniany w dokumentach jako:

1851 – osady kolonialne wsi Trzebieszów (planowane przenosiny na kolonie do nowych budynków).
- mieszkańcy podzieleni na 4 oddziały (I-IV).

1866 – wieś Majoracka – Trzebieszów (żądania zwrotu kosztów przenosin).

1896 - grunta kościelne wsi Trzebieszów (spory o podział).

1912 – podział działek społecznych.


Nazwisko występowało w poniższych dokumentach:

1851 – pismo w sprawie (przeniesienia) budowy budynków na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów – (na podstawie ukazu z 1848 r.) – mieszkańcy podzieleni na oddziały – pismo podpisało:

1/ oddział I - 7 rolników, m.in. Maciej Śledź
2/ oddział II – 12 rolników, m.in. Maciej Wajszczuk (0032) – (1823-1892)
3/ oddział III – 23 rolników
4/ oddział IV – 11 rolników, m.in. Jan
Śledź, jako sołtys


1860 – pismo dot. sukcesorii po Sołtysie Łanowym Stanisławie Nowiku  – podpisał m.in. Franciszek Wajszczuk (0516) - (1818-1893)

1864nadania - Maciej Wajszczuk (0032) - zobacz

1865 – prośba o dodatkowe grunta - pismo dot. przywrócenia prawa do bezpłatnego użytkowania pastwisk i korzystania z drzewa itd. – podpisali m.in. Franciszek Wajszczuk (0516) i Józef Śledź

1866 – sprawa spadkowa Piotra Nowika, podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi Trzebieszów, m.in.

Franciszek Wajszczuk (0516) – sołtys i J. Śledź - wójt gminy. -  prośba (i skarga) mieszkańców (wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów ... przeciwko           Administratorowi Trzebieszowa P. Białkowskiemu o zwrot kosztów przeniesienia budowli i dawnych siedzib na nowe osady. Podpisalo  23 włościan, m.in.: Maciej Wajszczuk (0032), Franciszek Wajszczuk (0516), Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź i Józef  Śledź.

-  powtórna prośba mieszkańców wsi Majorackiej Trzebieszów (...) o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału drzewa na przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516).

1967 – dokumenty dot. spadku Józefa Kozieła(?) – Franciszek Wajszczuk (0516) podpisał jako świadek.

1896 -  „Postanowienie” w sprawie sporu granicznego gruntów koscielnych wsi Trzebieszów – jako członkowie nadzoru kościelnego występują m.in. Stanisław Śledź i Jan Wajszczuk (0022), lat 56 (1841-?).

1909 – dokument z podpisem Franciszka Wajszczuka (0103), (1862-1935) jako wójta gminy.

1912 -  nadanie, z podzialu działek społecznych - Działka o numerze 14/14 została przyznana Maciejowi Wajszczukowi (????). Ponieważ Maciej Wajszczuk był niepiśmienny, dokument podpisał za niego Franciszek Wajszczuk. (0103)


Chłopi w Polsce

http://republika.pl/laliny/chlop.htm

Sołtys łanowy -

(...) „Wieś na prawie niemieckim organizował sołtys, (zasadźca, sołtys łanowy) do którego obowiązków należało sprowadzenie osadników na wydzielone i wymierzone gospodarstwa (łany), zorganizowanie sądownictwa i przewodniczenie ławie sądowej, a także ściąganie czynszów od mieszkańców wsi i służba konna. Sołtysi rekrutowali się z różnych warstw społecznych - szlachty, mieszczan i chłopów. Sołtys w zamian otrzymywał dziedziczne i zbywalne sołectwo składające się z kilku łanów ziemi, zwolnienie z opłat na rzecz właściciela, prawo do prowadzenia karczmy, a niekiedy i inne przywileje.
W okresie zaborów, międzywojennym i powojennym sołtys to przedstawiciel wójta potem gromady (gminy) wybierany przez mieszkańców, a sołectwo to wieś  jako jednostka administracyjna i samorządowa.” (...)

Kategorie chłopów wg. własności

(...) Na wsi wykształciły się następujące kategorie chłopów w zależności od posiadanego majątku:
  - kmiecie stanowili największą grupę mieszkańców wsi jako gospodarze pełnorolni posiadali najczęściej jednołanowe gospodarstwo (1 łan - tzw. mały ok. 17 ha). Rosła również liczba chłopów gospodarujących na półłanowych gospodarstwach. Kmiecie byli zobowiązani do odrabiania, na rzecz folwarku, pańszczyzny zazwyczaj sprzężajnej tzn. wykonywanej wołami, końmi wraz z wozem, pługiem i broną;
  - zagrodnicy (ogrodnicy) stanowili drugą co do wielkości grupę a nazwa stąd, że posiadali zagrodę tzn. chatę z małym podwórkiem i zabudowania gospodarcze oraz kilka morgów ziemi (1 morga ok. 0,55ha). Dochody uzupełniali wykonywaniem rzemiosła lub pracą w gospodarstwach pana, sołtysa czy bogatych chłopów. Zobowiązani byli do świadczenia pańszczyzny pieszej, jeżeli nie posiadali zaprzęgu;
  - chałupnicy to na ogół bezrolna lub małorolna ludność wsi posiadająca chałupę z małym ogrodem i nielicznym inwentarzem żywym. Utrzymywali się  z najemnej, głównie sezonowej, pracy we dworze i u bogatych kmieci. Świadczyli pańszczyznę pieszą;
  - komornicy to bezrolni chłopi nie posiadający nawet chałup. Zamieszkiwali najczęściej u kmieci za co płacili pracą lub częścią zarobku uzyskiwanego na dworze. Czasami uprawiali skrawki ziemi. Od XVI w. zobowiązani do odrabiania 1-2 dni w tygodniu pańszczyzny pieszej. Stopniowo część komorników przekształciła się w robotników rolnych a część przeszła do miast;
  - tzw. luźni ludzie byli to mieszkańcy wsi nie posiadający żadnego majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zatrudnienia.
Władze i właściciele ziemscy starali się włączyć ich w system gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej i obciążenie stałymi powinnościami. Szczególnie od początku XVII w. zakazano im przebywania w miastach, udzielania im schronienia, zezwalając na  ich zatrzymywanie i zmuszanie do pracy.
Kolejne nowelizacje prawa w XVI w. coraz bardziej przywiązywały chłopa do ziemi. Właściwie tylko córki chłopskie mogły opuszczać wieś w celu zamążpójścia. O małżeństwie chłopa decydował pan i jeśli wybranka należała do dóbr innego właściciela praktycznie było to niemożliwe, ograniczono również i kobietom prawo swobodnego zamążpójścia. Ponadto zlikwidowano możliwość odwoływania się przez chłopa do sądów królewskich. Sądom przewodniczył wójt jako przedstawiciel właściciela dóbr i od tego wyroku chłop mógł się odwołać właśnie do właściciela dóbr. Właściciel był panem życia i śmierci chłopa, gdyż mógł wydawać nawet wyroki śmierci. Jedynie w dobrach królewskich chłop mógł się odwołać do sądów królewskich.


Przygotowali: Waldemar J Wajszczuk & Paweł Stefaniuk 2023
e-mail: drzewo.rodziny.wajszczuk@gmail.com