Poszukiwania archiwalne rozpoczęto na początku 2008
roku – prowadzi je dla nas w Archiwum w Lublinie p. Stanisław Wac. W
wykazie Ordynacji znaleziono akta nadań gruntów w wyniku reformy
rolnej w XIX w. Przedmiotem naszego szczególnego zainteresowania była
próba ustalenia, czy Wajszczukowie, być może znajdowali się w grupie
wczesnych osadników w okresie zakładania Ordynacji przy końcu XVI
wieku.
Kwiecień 2008 – Informacje od pracowników Archiwum w
sprawie poszukiwań akt Ordynacji
z okresu jej powstawania w końcu XVI i w XVII wieku
– należy ich szukać w katalogu kartkowym (prawdopodobnie w większości
w języku łacińskim), zawierającym akta dawne województwa lubelskiego.
Nie ma oddzielnych akt dla Ordynacji Zamojskiej(?)
Akta dotyczące powstawania Ordynacji są bardzo
rozproszone. W Archiwum lubelskim jest 26 341 jednostek. Ponadto są
jakieś akta w Bibliotece Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w
Archiwum Akt Dawnych w Warszawie i jeszcze w jednej z bibliotek
warszawskich, w której – trzeba się dowiedzieć. Ponadto w Archiwum
Lubelskim jest trzy tomowa publikacja autorstwa M. Stworzyńskiego
„Opisanie statystyczno-historyczne Ordynacji Zamojskiej” (dobry punkt
wyjściowy dla badań).
Lipiec 2008 – przegląd (celem ustalenia kierunków
dalszych poszukiwań):
„Opisanie Statystyczno-Historyczne Dóbr Ordynacji
Zamojskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego – Archiwistę, z 1834
roku”. Pozwolił on na ustalenie kluczy do których należały
miejscowości zamieszkałe przez osoby nas interesujące (t.j. członkowie
rodziny Wajszczuków) – i tak, ustalono, ze:
- miejscowość Wysokie należała do klucza
szczebrzeskiego i później (częściowo?) do starozamojskiego;
- wieś Sitaniec miała swoje osobne księgi i dokumenty.
XVIII wiek
Sitaniec
„Inwentarz gruntowy z 1789 r.”, dotyczący wsi
Sitaniec i zawierający dokumenty pomiarowe gruntów, wykaz
poddanych zamieszkałych na terenie wsi (około 250 gospodarstw).
Nie znaleziono nazwiska Wajszczuk ani podobnych.
Podobne poszukiwania dot. wsi Stabrów
(siedziba gminy? - około 200 gospodarstw), w dziale „Półćwiertnicy
Polacy” ujawniły nazwisko Tomasza Waszczuka zamieszkałego w
domu pod numerem 18 - (jak dotąd, nie ustalono możliwości jego
przynależenia do rodziny Wajszczuków!).
Przegląd dokumentów Starego Zamościa (około
230 gospodarstw) nie ujawnił nazwiska Wajszczuk lub podobnych.
02.X.2008
– sygn. 166(?) – Inwentarz gruntowy wsi Sitaniec –
obejmuje nazwiska zapisem dokładnym ich posiadłości gruntów. Nie
znaleziono nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 206 – Protokoły pomiarowe wsi Sitaniec – brak nazwiska
Wajszczuk.
- sygn. 875 – Ekstraty trzyletnie wsi Sitaniec - brak nazwiska
Wajszczuk.
03.X.2008
– sygn. 941a – Ekstraty pieniężne wsi Sitaniec -
brak nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 941b – 1785 r. – opisanie właścicieli gruntów - brak nazwiska
Wajszczuk.
07.X.2008
– sygn. 1016 – Prawidła wsi Sitaniec – 1786 r. -
brak nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 1088 – Graniczne opisanie wsi Sitaniec – z opisu wynika, ze od
strony zachodniej z Sitańcem graniczyła wieś Wysokie. Opisanie nie
wymienia nazwisk (w tym nazwiska Wajszczuk).
08.X.2008
– sygn. 1121 – Protokóły odmian gromady Sitaniec -
brak nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 1230 – Protokóły powszechnej subskrypcji domów do
opodatkowania wsi Sitaniec. Brak nazwiska Wajszczuk.
Wnioski (S.Wac): Z dokonanego przeglądu
wynika, że:
a/ przejrzane dokumenty opisują mieszkańców
Ordynacji, którzy byli poddanymi,
a nie właścicielami gruntów z nadania. (Świadczy o tym poniżej podany
przykład ze wsi Sitaniec);
b/ poddani podzieleni byli na kategorie: 1/ ćwiertnicy, 2/ zagrodnicy,
3/ chałupnicy, 4/ chałupnicy ogrodnicy bez ogrodów. Ponadto poddanymi
byli Polacy, jak i Rosjanie. Np. we wsi Skrobów,
(Stabrów?
Skrobów leży koło Lubartowa!), gromada Sitaniec,
pod poz. 19 jest wymieniony Tomasz Waszczuk w kategorii
półćwiertnicy Polacy.
c/ brak nazwiska Wajszczuk w przejrzanych dokumentach nie świadczy, ze
ich tam nie było. Jak wiemy z przeglądu ksiąg metrykalnych,
Wajszczukowie zamieszkiwali w tych okolicach co najmniej od drugiej
połowy XVIII wieku. Ale prawdopodobnie nie byli oni poddanymi
Ordynacji, natomiast uczestniczyli później w nadaniach (zobacz).
Klucz Szczebrzeski
12.IX.2008
– sygn. 526 – „Opisanie klucza szczebrzeskiego” –
1732 r. – obejmuje ono listę osób poddanych, zamieszkujących w
miejscowościach: miasto Szczebrzeszyn, wsie: Kawęczyn,Topolcza, Bród
Wołowski, Bród Stary, Rozłopy, Michałów, Deszkowice,Zawada, Bodaczów,
Wielącza, Niedzieliska, Wola Kosopudska, Kosopudy. Brak jest
miejscowosci Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 527 – 1733 r. - j.w., c.d. opisania klucza
szczebrzeskiego – brak m.
Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
- sygn. 528 – 1740 r. – j.w. – wynik poszukiwania negatywny.
16.IX.2008
– sygn. 525 -1730 r., sygn. 531 – 1760 r.,
sygn. 531. – 1765 r. – kontynuacja przeglądu – temat: „Opisanie
klucza szczebrzeskiego” – nadal brak miejscowości Wysokie i nazwiska
Wajszczuk.
24.IX.2008
– sygn. 536 – 1746 r., sygn. 537 – 1770 r.,
sygn. 538 – 1772 r. – kontynuacja przeglądu - temat: „Opisanie
klucza szczebrzeskiego” – nadal brak miejscowości Wysokie i nazwiska
Wajszczuk.
25.IX.2008
– sygn. 544 – 1760 r., sygn. 543 – 1792 r.,
sygn. 542 – 1797 r., sygn. 541 – 1794 r. – kontynuacja
przeglądu - temat: „Opisanie klucza szczebrzeskiego” –nadal brak
miejscowości Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
26.IX.2008
– sygn. 547 – 1789 r., sygn. 546 – 1788 r.,
sygn. 545. – 1784 r. – kontynuacja przeglądu - temat: „Opisanie
klucza szczebrzeskiego”, opisanie miejscowosci – nadal brak
miejscowości Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
01.X.2008
– „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn 1394 –
1700 r. – obejmuje
miejscowości i ich mieszkańców (poddanych) zamieszkujacych w tych
miejscowościach – brak miejscowości Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
21.X.2008
– „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn.1397,
1730 r.
Wsie : Niedzieliska, Zawada, Wielącza, Bodaczow, Deszkowice, Bród
Stary, Bród Walaski, Topolcza, Kawęczyn, Kosopudy i Wola Kosopudzka.
Brak miejscowości Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
22.X.2008
– „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn. 1398,
1736 r. i sygn. 1399, 1737 r.
Dokumenty obejmują nazwiska poddanych z w/w wsi. Brak m. Wysokie i
nazwiska Wajszczuk.
24.X.2008
- „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn. 1340,
1738 r. i sygn. 1401, 1739 r.
Brak m. Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
27.X.2008
– kontynuacja j.w. - „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego”
– sygn. 1402, 1741 r.,
sygn. 1403, 1742 r. i sygn. 1404, 1744 r. Brak m.
Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
30.X.2008
- „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn. 1405,
1745 r., sygn. 1406, 1749 r. i
sygn. 1407, 1752 r. Brak m. Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
04.XI.2008
- „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn. 1408,
1753 r., sygn. 1409, 1754 r. i
sygn. 1410, 1755 r. Brak m. Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
06.XI.2008
- „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn.
1411, 1759 r., sygn. 1412, 1782 r.
Brak m. Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
07.XI.2008
- „Rewizja Klucza Szczebrzeskiego” – sygn. 1413,
1785 r., sygn. 1414, 1787 r.
Brak m. Wysokie i nazwiska Wajszczuk.
14.XI.2008
– „Tabele Ordynacji Zamojskiej dot. odznaczeń za
zasługi dla oficjalistów, jak też
służacych i czeladzi w dobrach Państwa Ordynacji ustanowionych za lata
1799 – 1800”, sygn. – 1606. Brak m. Wysokie i nazwiska
Wajszczuk.
Wnioski (S. Wac): z dokonanego przeglądu
wynika, ze:
a/ przejrzane dokumenty z XVIII w. dotyczą osób
będących statutowo poddanymi w Ordynacji, stad też (być może) brak
jest w nich nazwiska Wajszczuk. Wajszczukowie tam mieszkający
najprawdopodobniej nie byli poddanymi Ordynacji lecz niezależnymi
rolnikami?
b/ potwierdza się przypuszczenie, że miejscowość
Wysokie została włączona do tego klucza Ordynacji na poczatku XIX w.,
po jej nabyciu przez ówczesnego ordynata, stąd też nie występuje w
aktach i dokumentach z XVIII w. Rowniez mógłby to być drugi powód nie
występowania w nich nazwiska Wajszczuk?
c/ przegląd Tabeli Likwidacyjnych Lubelskiej i
Siedleckiej Komisji d/s Włościańskich (dot. Ordynacji Zamojskiej), w
języku rosyjskim, wydaje się również potwierdzać to przypuszczenie (zobacz).
Dopiero na podstawie prac tej Komisji nastepowało nadanie posiadłości
i gruntów Ordynacji zamieszkującym te miejscowości rolnikom. Wcześniej
takich nadań nie było.
XIX wiek
Sitaniec
17.XI.2008
– „Tabele Likwidacyjne (projekt) wsi Sitaniec
z Kolonią” z dnia 26.V.1846,
poz. 26, sygn. 2700 – Walenty Wa(j)szczuk – osadnik – dot.
planowanego nadania gruntów - (zobacz)
19.XI.2008
– „Exacyonarz gruntów i łąk wsi Sitaniec z
zagrodami z lat 1826 – 1844,
sygn. 1976. Brak nazwiska Wajszczuk i podobnych.
Wysokie
sygn. 2029 – dot. wsi Wysokie z lat
1843/44,
poz. 7 – Wawczuk Jakób – należności (owies, drób, jaja);
poz. 16 – Wawszczuk Jakób – dot. czynszu
sygn. 8593 – akta dot. wsi Wysokie –
w aktach # 11295 z dn. 26.04.1845 jest adnotacja, iż Jakób
Wajszczuk
z Wysokiego „życzy sobie objąć pustke #1 w tejże wsi”;
druga adnotacja z dnia 28.04.1845 – „decyzje swoją odwołał”
20.XI.2008
- Akta dot. wsi Wysokie, sygn. 8591, lata
1841 – 1864.
Pismo do „Administracji Jeneralnej Dóbr Ordynacji Zamojskiej” z dnia
19.IX.1844 – w sprawie przyłączenia wsi Wysokie z par. Wielącza
do par. w
Sitańcu z powodu złej drogi do odległej Wielączy – podpisalo 6
parafian,
m.in. Jakób Wa(j)szczuk.
Protokół Nr 1104 z dnia 29.VII.1845 w sprawie przyłączenia wsi
Wysokie do parafii w Sitańcu – podpisalo 13 włościan, w tym
Jan Wajszczuk i „Kuba” Jakób Wajszczuk.
Pismo włościan Nr 6998 z dnia 7.IX.1850 do Wielmożnego Klucza Starozamojskiego w sprawie uregulowania gruntów i powinności
poszczególnych właścicieli – podpisało 22 włościan z Wysokiego, m.in.
Jan Wa(j)szczuk.
Protokół w tej sprawie podpisali m.in. Jakób Wajszczuk i
Jan
Wajszczuk.
21.XI.2008
– Sygn. 8057 - Pismo Administracji Jeneralnej Dóbr
Ordynacji Zamojskiej,
Zwierzyniec dn. 11.III.1850 Nr. 771? do Rządcy Klucza Starozamojskiego
nadesłany przy raporcie Rządcy z dn. 30.I. r.b. Nr. 696 – dot.
przepisania gruntu we wsi Wysokie pod Nr 15 tabeli uposażenia przez
Jakóba Wajszczuka, na syna Macieja, zatwierdziwszy,
przesyła Rządcy
dwa egzemplarze dla dostarczenia stronom, po zanotowaniu tam w tabeli
jako księgach Poborowych – podpisali: Plenipotent i Sekretarz.
Do w/w dokumentu dołączony jest akt prawny dot. w/w sprawy opatrzony
pieczęciami – (zobacz).
24.XI.2008
- Sygn. 8592 dot. wsi Wysokie, 1835 – 1843. W raporcie z
dnia 16.VII.1837
w sprawie spuszczenia wody w stawie Wysokim – jako świadek występuje
Kuba Waszczuk, (a w innym miejscu tego dokumentu – jako Kuba Siwczuk?)
Pismo Nr. 3127 z dnia 7.II.1840 do Wielmożnego Rządcy Klucza Szczebrzeskiego, (od)
Walentego Wajszczuka w sprawie udzielenia
potrzebnej asygnacji na chrust i kołki na wystawienie płotu na działce nieobsianej, a będącej w posiadaniu Jana Siwczuka.
Sygn. 6072 – Zwierzyniec, dn. 11.XII.1850, Pismo Administracji Dóbr
Ordynacji Zamojskiej - dot. przepisania gruntu we wsi Wysokie przez
Agnieszkę z Sobczakow Siwczukową, wdowę po Stefanie Siwczuku (...) na
rzecz zięcia swego Jana Wasko vel. Wajszczuk (...) – (zobacz).
Pismo Nr. 681 z dn. 24.III.1851 Administracji Jeneralnej Dóbr
Ordynacji Zamojskiej – Jana Wa(j)szczuka m.in. dot. przeniesienia
należności ze wsi Wirkowice do wsi Wysokie.
01.V.2008 - Akta Nadania i Darowizn, 1881 – 1911. Nie znaleziono
nazwiska Wajszczuk
lub podobnych.
19-03-2023
20-01-2009
