Wysokie –
http://gminazamosc.pl/pages/gmina/miejscowosci-gminy/wysokie.php
Wieś położona w północno-zachodniej części gminy Zamość. Nazwa
miejscowości jest typową nazwą topograficzną, wywodzącą się od
charakterystycznego położenia na wysokim brzegu rzeczki Kalinowicy,
czyli dzisiejszej Łabuńki.
1473 r. – pierwsza, aczkolwiek wątpliwa wzmianka o wsi. Miał tu
istnieć w tym roku prawosławny monaster „w Ostrowie zwanym Monaster”,
położony nad Łabuńką przy granicy z Sitańcem, o którym później słuch
zaginął.
Pewniejsze istnienie wsi Wysokie jest pod rokiem 1564.
1580 r. – w Wysokiem istniał duży staw rybny, a przy nim młyn o
trzech kołach, karczma i sołectwo z gruntem.
1593 r. – miejscowość, wraz z całą włością szczebrzeską,
przeszły od Górków i Czarnkowskich na własność rodu Zamoyskich i
jeszcze w tym samym roku zostały włączone do Ordynacji. Wieś została
przyłączona do folwarku w Żdanowie.
1800 r. – inwentarze wymieniają we wsi: 2 folwarki, 2 młyny i
austerię (karczmę zajezdną), wzniesioną w 1758r.
1813 r. – podczas oblężenia Zamościa w Wysokiem polscy obrońcy
zorganizowali posterunek obserwacyjny, broniony przez 100-120 osobowy
oddział piechoty, 12 kawalerzystów i dwa działa. 24.II.1813r. wieś
została zdobyta przez nacierające oddziały rosyjskie.
1885 r. – gmina Wysokie stała się widownią sporów chłopskich z
Ordynacją o tzw. serwituty opałowe. W lutym tego roku mieszkańcy gminy
masowo łamali zakaz wycinania wspólnych areałów leśnych w dobrach
ordynackich. Ustąpili dopiero pod groźbą wykorzystania przez Ordynację
rosyjskich sotni kozackich.
1893 r. – we wsi mieściła się siedziba gminy, Wysokie należało
do parafii katolickiej w Sitańcu i prawosławnej (dawnej unickiej) w
Bortatyczach. Istniał w miejscowości folwark, który administracyjnie
podporządkowany był dobrom ordynackim Bortatycze. W 1930r. dzierżawcą
folwarku był Mikołaj Łochina. przed 1895r. – powstał we wsi młyn wodny
systemu amerykańskiego o 4 kamieniach i staw na rzece Topornica.
1906 r. – we wsi powstało koło Polskiej Macierzy Szkolnej.
1918 r. – po odzyskaniu niepodległości pierwszym wójtem
Wysokiego był Bolesław Wnuk, który tę funkcję pełnił przez cały okres
międzywojenny. Jego zasługą była m.in. decyzja z 1923r. o wzniesieniu
w tej miejscowości obiektu szkolnego. (...)
1939/1940 r. – miejscową komórkę konspiracyjną ZWZ-AK
organizowali ppor. Piotr Adamczuk ps. „Boruta”, ppor. Ryszard Węcław i
Seweryn Błaszczak. Komendantem placówki został „Boruta” (zginął w
walce w 1943r.). Ulotki konspiracyjne powielano u Piotra Michela,
dopóki w II.1941r. nie został on aresztowany i wywieziony do
Oświęcimia, gdzie zginął. Tam tez zginął ppor. Węcław.
jesień 1940 r. – w gminie zorganizowano konspiracyjną komendę
Straży Chłopskiej. Komendantem był Jan Rycyk z Sitańca Wolicy (przez
cały okres okupacji). Miejscowa komórka tej organizacji liczyła
później około 20 osób. Z chwilą wyzwolenia w 1944r. pełniła rolę
tutejszego posterunku policji.
1939-1941 r. – podczas okupacji hitlerowskiej, w gminie Wysokie
przebywało 303 Polaków, deportowanych przez Niemców z ziem polskich
włączonych do III Rzeszy. W tym czasie w lesie Borek Wysocki,
położonym niedaleko wsi, oddziały SS, żandarmerii i gestapo dokonywały
masowych rozstrzeliwań Polaków i Żydów z więzienia w Zamościu. Nie
jest znana dokładna liczba pomordowanych. Wiadomo jest tylko, że są
pochowani w 14 masowych grobach.
8.XI.1941 r. – wysiedlenie wsi. Nazwę zmieniono na niemiecką –
Hochdorf. Miejsce prawowitych mieszkańców zajęli przesiedleńcy
niemieccy z Chinowa w powiecie radomskim, 9 rodzin pochodzenia
niemieckiego i 1 rodzina niemiecka z Dobrudży. Łącznie osiedlono 27
rodzin. Niemcy przystąpili do komasacji i przebudowy wsi, w której
planowali utworzyć nowe gospodarstwa. Tereny włączono do „wsi głównej”
Zamość.
1944 r. – w ramach konspiracji poakowskiej i WiN-u, gmina
Wysokie należała strukturalnie do IV rejonu AK, a od połowy 1945r. do
XXVIII rejonu WiN-u.
XI-XII.1946 r. – doszło do aresztowań wśród członków tzw.
żandarmerii (WiN). Władze bezpieczeństwa uwięziły wówczas cały pluton
„żandarmerii” z Wysokiego.
1954 r. – powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Założyli ją: Michał Kudyk, Witold Wojszczuk(?) i Jan Chrzan. Obok
drużyny męskiej, istniała we wsi także drużyna żeńska kierowana przez
Zofię Piasecką.
1976 r. – gmina Wysokie została wraz z gminą Zawada przyłączona
do gminy Zamość
Sitaniec –
http://gminazamosc.pl/pages/gmina/miejscowosci-gminy/sitaniec.php
Duża wieś położona w północnej części gminy Zamość, przylegająca do
granic miasta Zamościa.
W przeszłości odgrywała znaczącą rolę jako ośrodek parafialny
rzymsko-katolicki, oraz gospodarczy i administracyjny w ramach
Ordynacji Zamojskiej. Jej najdawniejsze dzieje są nam dość dobrze
znane za sprawą znakomitej pracy K. Sochaniewicza o rodzie
Nałęczów-Sitańskich.
Nazwa (wg K. Sochaniewicza) wywodzi się najprawdopodobniej od sitowia,
charakterystycznego dla tutejszych, ówcześnie bardzo zabagnionych
obszarów. Wydaje ewidentnie filialna wobec pobliskiego Sitna, co
sugerować może, że wieś powstała na jego gruntach, może gdzieś w II
połowie XIVw., w dobie przejścia pod panowanie polskie.
1402r. – pierwsza wzmianka o miejscowości w akcie
rozgraniczenia z Chomęciskami. Dokumenty z 1420, 1428 i 1430r.
właścicielem Sitańca wskazują Wojciecha (Warsza, Wosia, Wasona) „de
Sythenec”, sędziego ziemskiego chełmskiego, posiadacza także
sąsiedniego Sitna (stąd też czasami zwanego Sicieńskim). Sitaniec
musiał być w XVw. wsią dużą, skoro w 1434r. Wojciech Sitański (Siecieński)
dał synowi Piotrowi 20 łanów ziemi we wsi, „sobie tyleż zostawiając”.
Wszystko przy tym wskazuje, iż ówczesny obszar włości sitanieckiej
rozciągał się na północy aż po Monastyrek i Stary Zamość (Majdan
Sitaniecki), na wschodzie po Horyszów i Stabrów, zaś od zachodu i
południa ograniczała go rzeka Kalinowica, czyli dzisiejsza Łabuńka.
Przed 1418r. Sitaniec administracyjnie przynależał do księstwa
bełskiego Ziemowita IV. Dopiero akt graniczny z 1430r. uregulował jego
przynależność, włączając Sitaniec do ziemi chełmskiej, w której
pozostawał aż do pierwszego rozbioru w 1772r.
Ród Sitańskich władał Sitańcem aż do 1585r. Synem Wojciecha, sędziego
ziemskiego chałmskiego, był Piotr, żonaty z Dzichną (Zdzichną). Ich
córka Anna wniosła Sitno i Wolę Sicieńską mężowi Jakubowi
Snopkowskiemu około 1464r. Synami Piotra i Zdzichny byli Jan i Jerzy
(oraz prawdopodobnie Marcin), którym ostał się jedynie Sitaniec,
którego dziedzicami wzmiankowani byli w 1473r. Zapewne synem któregoś
z nich był Piotr Sitański, który w 1533r. „Stanisławowi Ściborowi
ustąpił części w Sitańcu”. Tenże Stanisław Ścibor wymieniany był
właścicielem działu (części) w Sitańcu i Woli Sitanieckiej już w
1522r. takimże wymieniany także w 1538r. W początkach lat 80-tych XVIw.
działy Sitańskich-Ściborów stały się celem ekspansji
terytorialno-majątkowej kanclerza Jana Zamoyskiego. Zamoyski potrafił
tu skutecznie wykorzystać znaczne ich zadłużenie dla swych zamiarów.
Już w 1583r. Stanisław Ścibor sprzedał mu swe działy w Sitańcu i Woli
Sitanieckiej. W 1584r. na korzyść możniejszego i zaborczego sąsiada
swej jednej części w Sitańcu zrzekł się Marek Ścibor, aby w końcu,
21.X.1585r. zrzec się ostatniego swego działu we wsi. Po tych
transakcjach nazwisko Ściborów-Sitańskich znika z areny dziejów Rusi
Czerwonej.
1585 r. – wg inwentarza był tu duży folwark z owczarnią. W trzy
lata później Jan Zamoyski założył przy wsi nowy staw, w tymże roku
zarybiony, specjalizujący się w hodowli karasi. Nad stawem w 1582 i
1591r. istniał duży drewniany młyn ordynacki o czterech kołach.
Wzniesiony zapewne wraz ze stawem rybnym, z funkcjonujący jeszcze w
1704 i 1807r.
1589 r. – Jan Zamoyski włączył swój nowy nabytek do właśnie
tworzonej Ordynacji Zamojskiej. Sitaniec zaliczony został do włości
nowozamojskiej, ale z wolna stawał się ośrodkiem odrębnego
ordynackiego klucza.
1786 r. – rozległy klucz sitaniecki obejmował wsie: Bortatycze,
Huszczka Mała i Wielka, zabytów, Majdan Sitaniecki, Szopinek, Stabrów,
Sulmice, Monastyr(-ek), Wiszenki, Wolica Sitaniecka i Sitaniec.
Natomiast w 1800r. klucz ten ograniczono tylko do Huszczki Małej i
Wielkiej, Majdanu Sitanieckiego, Monastyr(ka), Stabrowa, Zabytowa i
Sitańca. Obok funkcji administracyjnej, miejscowość odgrywała znaczną
rolę jako ośrodek gospodarczy Ordynacji. Wieś zaliczała się pod tym
względem do lepiej rozwiniętych. Być może także w tym okresie powstała
ordynacka stadnina koni wierzchowych.
1658 r. – inwentarz wymienia we wsi podupadły folwark, gumno
[stodołę z klepiskiem] i browar.
1704 r. – w inwentarzu wymieniony jest młyn na stawie o dwóch
kołach.
1725 r. – inwentarz opisuje dwór, browar, stare budynki, staw
opustoszały, stawek przed dworem, pasiekę na Grądku.
1769 r. – zbudowano tu nowy młyn nad stawem.
24.II.1813 r. – podczas odwrotu wojsk Napoleona z Rosji,
ścigające go wojska rosyjskie zajęły Sitaniec, Szopinek, Płoskie i
Wysokie.
Druga faza bitwy zamojskiej przyczyniła się do wystawienia w Sitańcu
posterunku dla obrońców twierdzy Zamość, którzy opuścili wieś 17.III
wobec ponownie podchodzących do miasta oddziałów rosyjskich. Maj i
początek czerwca przyniosły zastój w oblężeniu Zamościa, a od 12.VI.
zawieszenie broni, które stanowiło konsekwencję porozumienia między
Napoleonem i państwami walczącej z nim koalicji. Efektem porozumienia
były negocjacje gen. M. Haukego (dowódcy polskiej załogi twierdzy) z
dowódcą oddziałów rosyjskich w jego kwaterze w Sitańcu. Podczas debaty
ustalono obszar strefy neutralnej i warunki zaopatrzenia garnizonu
zamojskiego w żywność przez Rosjan, zgodnie z przepisami odpowiedniej
konwencji rozejmowej. W Sitańcu tez odbyły się rozmowy, których
efektem było podpisanie 23.XI. (w Sitańcu) aktu kapitulacyjnego przez
gen. M. Haukego.
1831 r. – drugie oblężenie twierdzy zamojskiej przez wojska
Rosyjskie przyniosło całkowite zniszczenie wsi.
1880 r. – w opisie wsi wyróżniono wieś, kolonię i folwark,
administracyjnie należące do gminy Wysokie i parafii miejscowej.
Istniał także Sitaniec Poproboszczowski. Folwark należał do Rosjanina
Iwana Razumowskiego.
IX.1905r. – pod wpływem agitacji PPS doszło do strajku
robotników rolnych w dobrach sitanieckich, do którego stłumienia użyto
straży ziemskiej.
1905 r. – Lubelskie Towarzystwo Szerzenia Oświaty „Światło”
założyło swoje koło w Sitańcu.
1.V.1906r. – we wsi rozklejono odezwy rewolucyjne, a dwa dni
później wywieszono sztandar narodowy z okazji rocznicy Konstytucji 3
Maja. Wiosną 1906r. do wsi docierały równi9eż pisma
agitacyjno-propagandowe PPS. (...)
1922 r. – we wsi została powołana jednostka Ochotniczej Straży
Pożarnej. Założyli ją: Wiktor Szprygier (prezes), Feliks Gryń i
Bronisław Wajszczuk. W 1925r. strażacy zakończyli budowę drewnianej
remizy, a w latach 30-tych zbudowali nową, służącą im również w
okresie po II wojnie światowej. (...)
1939 r. – niemieckie zagony pancerne zajęły 13.IX. Sitaniec,
które następnego dnia przez polskie oddziały zostały odrzucone spod
Krasnegostawu na pozycje wyjściowe w Sitańcu. Pamiątką tych zmagań są
mogiły 6 żołnierzy 9 pp Legionów, poległych w walkach pomiędzy 13 a
22.IX.1939r. w tzw. Lasku Sitanieckim, w pierwszych miesiącach
okupacji, Niemcy dokonywali egzekucji Polaków. W 1940r. wysiedlono z
Sitańca ks. proboszcza Jana Badowskiego, którego działalność określono
jako niebezpieczną „dla niemieckości” spolonizowanych potomków
kolonistów niemieckich. W tym czasie tworzyła się tu konspiracyjna
grupa niepodległościowa, organizowana przez Adama Wałaszyka i Lucjana
Majdana.
IX.1941 r. – podczas wysiedlania Wysokiego, Białobrzegów i
Bortatycz, mieszkańcy Sitańca otrzymali zakaz opuszczania miejsca
zamieszkania i „przygotowania się do opuszczenia gospodarstw”.
15.IX.1942 r. – SS-mani rozstrzelali we wsi 15 miejscowych
Żydów.
6.XII.1942 r. – Niemcy wysiedlili wieś Sitaniec. Około 370
mieszkańców wywieziono do Oświęcimia, natomiast 27 rodzin ukraińskich
ze wsi i kolonii Sitaniec Niemcy przesiedlili do innych rejonów,
opuszczonych przez Polaków. Podobnie jak w innych wysiedlonych
miejscowościach, Niemcy przystąpili do komasacji gruntów, niszczenia
domów i zabudowań gospodarczych celem utworzenia 147 nowych zagród.
Nazwę miejscowości zmieniono na Sibbenfeld. (...)
Stary Zamość –
http://www.roztocze.info/niezbednik-turysty/indeks-miejscowosci/210-stary-zamosc.html
Historia - Pierwsze wzmianki o Starym Zamościu, początkowo
występującym pod nazwą Zamoście pochodzą z 1429 roku. Od 1443 roku do
XIX w. władany przez ród Zamojskich. Kiedy kanclerz wielki koronny Jan
Zamojski założył 1580 roku miasto Zamość, wieś nazwana została Starym
Zamościem. Przez Stary Zamość przebiega istniejący do dzisiaj trakt,
oznakowany starymi murowanymi kapliczkami, przez który przejeżdżał
Kmicic w drodze do Zamościa (opis w "Potopie" H. Sienkiewicza).
Obecnie nazywany Gościńcem Kmicica. W Starym Zamościu znajduje się
zabytkowy kościół z XVI wieku służący początkowo jako zbór kalwiński,
poproboszczowski folwark należący w drugiej połowie XIX wieku do
Tichowiczów, a w Udryczach dworek szlachecki z XIX wieku wraz z
parkiem, gdzie mieści się obecnie szkoła podstawowa. Miejscowość Stary
Zamość leży przy szosie prowadzącej z Lublina do Zamościa, nad
strumykiem stanowiącym dopływ Łabuńki. Stary Zamość istnieje już od
1429 r. Miejscowość ta w drugiej połowie XIX w. miała dwie nazwy,
Stary Zamość Ordynacki i Stary Zamość Kościelny; wynikało to stąd, że
część mieszkańców była zmuszona odrabiać pańszczyznę w folwarku
ordynackim, część zaś w folwarku kościelnym. Na początku wsi od strony
zachodniej stoi kościół parafialny. Większość mieszkańców Starego
Zamościa i okolic jest wyznania rzymsko-katolickiego. Przez
miejscowość biegła obsadzona drzewami droga zwana Kmicicowym
Gościńcem. Położenie ekonomiczne miejscowości było bardzo dobre, a to
dzięki położeniu obok skrzyżowania dróg wiodących do Krasnegostawu i
Lublina, Zamościa, gromady Skierbieszów i gromady Nielisz. Ze względu
na tak dogodne położenie ekonomiczne władze carskie skupiły tu
niezbędne urzędy obsługujące ludność miejscową i okoliczną. W ten
sposób powstała gmina Stary Zamość, uruchomiono też na miejscu sąd do
spraw administracyjnych i działów majątkowych, pocztę i szkołę
rosyjską.
Szczebrzeszyn -
http://www.szczebrzeszyn.pl/asp/start.asp?page=pl_historia&tytul=Historia%20miasta
Szczebrzeszyn położony w południowo-wschodniej Lubelszczyźnie, w
powiecie zamojskim, to jedno z najstarszych miast dawnej Ziemi
Chełmskiej. Dzięki usytuowaniu przy szlaku handlowym biegnącym z
Kijowa i Włodzimierza Wołyńskiego przez Hrubieszów do Zawichostu,
Sandomierza i dalej do Krakowa oraz korzystnym warunkom obronnym
Szczebrzeszyn stosunkowo szybko rósł w znaczenie. Już w końcu wieku
XIV był ważnym grodem warownym, a w wieku XV stał się również centrum
administracyjnym i siedzibą właścicieli powiatu szczebrzeszyńskiego.
Pierwsza wzmianka o Szczebrzeszynie pochodzi z roku 1352. W tym
właśnie roku Kazimierz Wielki walcząc z Litwinami rozłożył się tu
obozem, a potem w jednym z dokumentów nazwał Szczebrzeszyn miastem. W
okresie toczącej się wojny król Kazimierz zdołał pozyskać dla swojej
polityki wielu Rusinów. Jednym z nich był Dymitr z Klecia – herbu
Korczak, zwany później powszechnie Dymitrem z Goraja, który wkrótce
został właścicielem Szczebrzeszyna. W nagrodę za wzięcie udziału w
wyprawie odwetowej w 1372 r. przeciw nękającym Polskę Litwinom król
ofiarował Dymitrowi posiadłości w dawnej Ziemi Chełmskiej w postaci
dużego powiatu szczebrzeszyńskiego, nad którym otrzymał władzę lenną.
Do jeszcze większego znaczenia dochodzi Szczebrzeszyn po śmierci
Ludwika, kiedy to stronnictwu, do którego należał Dymitr, udaje się
mimo licznych trudności, sprowadzić na tron Polski młodszą córkę
Ludwika Węgierskiego Jadwigę. Wdzięczny za poparcie Jagiełło już jako
król Polski w r. 1388 w Krakowie potwierdza nadanie Ludwika
Węgierskiego na rzecz Dymitra, czyniąc Szczebrzeszyn wraz z całym
powiatem wyłączną jego własnością i nadając mu jednocześnie nad całym
powiatem władzę sądowniczą.
W omawianym czasie Szczebrzeszyn wraz z przedmieściami dochodzi do
największego rozwoju gospodarczego. Z tego okresu pochodzą większe
domy i kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Zamek zaś otrzymuje nowe
solidne mury. Po śmierci Dymitra ok. 1400 r. Szczebrzeszyn z okolicą
stał się własnością bratanków Dymitra a zarządzał w nim najstarszy z
braci Prokop. Nowy właściciel dbał o rozwój dziedzictwa zakładając
wiele nowych wsi, np. pobliski Bodaczów powstał w 1410 r. Dekret
sejmowy z 1555 r. oddaje Szczebrzeszyn w ręce potężnej rodziny
magnatów wielkopolskich – hrabiów z Górki.
Czasy panowania Górków w Szczebrzeszynie to okres reformacji. Miasto
staje się ważnym ośrodkiem reformacji i miejscem schronienia dla wielu
prześladowanych propagatorów ruchu kalwińskiego.
W roku 1593 Szczebrzeszyn przechodzi na krótko w ręce Czarnkowskich,
po czym jeszcze w tym samym roku staje się własnością Jana
Zamojskiego. Zamojscy budujący nową wielką fortunę rodową ze stolicą w
Zamościu prawie nie dbają o Szczebrzeszyn, stopniowo schodzi on do
rzędu małych miasteczek, których rola gospodarcza i polityczna w kraju
jest znikoma. Nowi właściciele miasta są przeciwnikami reformacji,
toteż po zwycięstwie Kościoła nad reformacją wypędzają innowierców ze
Szczebrzeszyna. W r. 1583 spłonął zamek szczebrzeski. W 1672 r.
Szczebrzeszyn gości hetmana Jana Sobieskiego, w obronie, którego
zawiązuje się tzw. konfederacja szczebrzeszyńska z siedzibą w
klasztorze franciszkanów, ściągająca liczne tłumy szlachty, nawet z
odległych województw.
W XVII w. miasto było pustoszone przez Kozaków (1648), Szwedów (1656)
oraz Turków i Tatarów (1672). Od pierwszego rozbioru Polski aż do 1807
r. Szczebrzeszyn pozostaje pod zaborem austriackim. Momentem zwrotnym
w życiu miasta staje się dopiero rok 1811, kiedy to przeniesiono z
Zamościa do Szczebrzeszyna szkoły, które działały tutaj aż do 1852 r.
W wieku XIX miasto było ważnym ośrodkiem ruchu niepodległościowego.
Podczas drugiej wojny światowej hitlerowcy popełnili w Szczebrzeszynie
liczne zbrodnie, wymordowali ok. 4000 Żydów, wysiedlili ludność
polską. Miasto zostało wyzwolone 25 lipca 1944 r. Dziś Szczebrzeszyn
jest przede wszystkim ośrodkiem handlowo-usługowym i dydaktycznym.
Istnieje tu znane Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa
oraz szkoły podstawowe.
(...) Gmina obejmuje: miasto Szczebrzeszyn, na które składa się 5
jednostek osadniczych (Szczebrzeszyn, Przedmieście Zamojskie,
Klemensów, Szperówka, Błonie) oraz 13 przyległych do gminy sołectw
(Brody Małe, Brody Duże, Bodaczów, Wielącza Wieś, Wielącza Poduchowna,
Wielącza Kolonia, Kol. Niedzieliska, Niedzieliska, Kąty I, Kąty II,
Kawęczyn, Kawęczynek, Kol. Lipowiec). (...)
Nielisz -
http://www.nielisz.pl/strona/index.php
Historia - Dzieje tych terenów sięgają już czasów prehistorycznych.
Świadczą o tym przeprowadzone badania archeologiczne, które wykazały
istnienie pierwszych kultur już około 3500 lat p.n.e., była to kultura
pucharów lejkowatych, a ich stanowiska odkryto w Kolonii Staw
Noakowski i w Stawie Noakowskim.
We wczesnym średniowieczu (X-XIII w.) istniały tu liczne osady, m.in.
w Nieliszu, Stawie Noakowskim i Nawozie. Gdy Mieszko I utworzył
początki państwa polskiego, tereny gminy weszły w skład Grodów
Czerwieńskich, które w 981 roku Włodzimierz Wielki książę kijowski
przyłączył do swego państwa. Do Polski powróciły w 1018 roku po
wyprawie Bolesława Chrobrego na Kijów. Losy tych ziem ściśle związane
są z historią Polski, tylko w czasach zawieruchy wojennej traciły swą
przynależność do macierzy. Dopiero za czasów króla Władysława Jagiełły
Grody Czerwieńskie na stałe należały do Polski.
Pierwsze wzmianki o gminie pochodzą właśnie z tych czasów, kiedy to
Władysław Jagiełło (1388 r.) podarował Dymitrowi z Goraja włoć
szczebrzeską, w skład której wchodził m.in. Złojec i Gruszka. O
Nieliszu więcej możemy dowiedzieć się ze źródeł pochodzących z roku
1564, kiedy to odbyła się pierwsza lustracja.
Właścicielami części ziem nieliskich w tym czasie byli Anna I Tomasz
Nieliscy, Stanisław Rudnicki, Mikołaj Romanowski i Stanisław Dobrzycki.
W 1593 r. wieś została włączona do dóbr Ordynacji Zamojskiej. Według
rejestru poborowego z 1578 roku wieś liczyła 6,5 łana (109,2 ha)
gruntów uprawnych, zaś rejestr z 1589 roku wykazywał istnienie stawu.
W pierwszej połowie XVII wieku, dziedzicem Nielisza zostaje Maciej
Gąsiorowski. On też w roku 1641 zbudował w Nieliszu kaplicę filialną
parafii wieląckiej oraz przy niej domek dla wikariusza. Po nim dobra
te posiadł Ignacy Żaboklicki, następnym posiadaczem został Jan
Chryzostom Zelski, komendant twierdzy zamojskiej. (...) (Nielisz –
włączony (ponownie?) do Ordynacji w 1823 r., jako wynagrodzenie za
przejęcie miasta i twierdzy Zamość na własność rządu.)
Władze carskie w 1864 roku wprowadziły samorząd gminny i w tym okresie
powstała gmina Nielisz. W 1903 roku sekretarz gminy Antoni Urbański i
ksiądz Wojciech Telatycki założyli Wiejską Straż Ogniową. (...)
Wojna i okupacja nie ominęły tych terenów. Już 15 listopada 1939 roku
Niemcy dokonali pierwszej egzekucji w Nieliszu i Wólce Nieliskiej za
posiadanie broni. Nielisz jako jedna z niewielu miejscowości powiatu
zamojskiego nie była wysiedlona, lecz psychoza wysiedleń była tu
wielka.
Ludność Nielisza w grudniu 1942 roku na wieść o wysiedleniach uciekła
ze wsi, dopiero po ustaniu akcji powróciła. 7 grudnia 1942 roku w
pobliskiej wsi Kitów odbyła się pacyfikacja ludności. Zginęło tam 165
osób, w tym kilku mieszkańców Nielisza. 04 stycznia 1943 roku
niemiecki oddział karny rozstrzelał 60 osób: 22 osoby z Nielisza, 7 z
Krzaka, 4 z Wólki Nieliskiej i 17 ze Stawu Noakowskiego. (...)
W czasie wojny na terenie gminy działały oddziały BCh oraz AK. (...)
Sułów –
http://www.sulow.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=78&Itemid=120
Siedziba gminy, położona w środkowej części gminy, nagi rzeką Por, na
pograniczu Roztocza i Padołu Zamojskiego. Pierwsza wzmianka o
miejscowości pochodzi z roku 1390 (M. Stworzyński 1834, s. 62). W 1394
roku Dymitr z Goraja przeznaczył wieś na uposażenie plebana nowo
utworzonej parafii w Szcze-brzeszynie. Sułów liczył wówczas 343 morgi
pola ornego czyli ok. 7 łanów (M. Stankowa 1975, s. 22). Według
rejestru poborowego w 1564 roku było tu 7 i 1/2 lana użytków, 4
zagrodników z ziemią i 2 komorników (A. Jabłonowski 1902, s. 201). W
1593 roku kanclerz Jan Zamoyski pozwolił plebanowi ks. Sebastianowi
Kickiemu na wydzierżawienie Sułowa i Sułówka na trzy lata (A.
Tar-nawski 1935, s. 391). Wieś pozostawała na uposażeniu plebanów
szczebrzeskich do roku 1865. Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie
zamojskim i parafii Szczebrzeszyn. Liczyła wówczas 37 domów i 252
mieszkańców (Tabella...., t. II, s. 210). (…)
10 lipca 1943 roku wieś została przez Niemców wysiedlona (W. Bondyra
1993, s. 108). W październiku 1943 roku żandarmeria i policji
niemiecka rozstrzelały tu 46 Żydów ze Szczebrzeszyna (Biuletyn GKBZHwP,
t. IX, s. 253).
Sułówek -
http://www.sulow.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&Itemid=120
Wieś położona na północnym skraju gminy Sułów, nad rzeką Por, w
obrębie Padołu Zamojskiego. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi
z 1593 roku, kiedy wieś była na uposażeniu plebanów szczebrzeskich. W
tym roku kanclerz Jan Zamoyski pozwolił plebanowi ks. Sebastianowi
Kickiemu na wydzierżawienie Sułowa i Sułówka na trzy lata (A.Tarnawski
1935, s. 391). Do dóbr kościelnych wieś należała razem z Sułowem do
roku 1865.
Spis z 1827 roku notował Sułówek w powiecie zamojskim i parafii
Szczebrzeszyn. Liczyła wówczas 18 domów i 124 mieszkańców (Tabella....,
t. I II, s. 210). Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 17 domów i 177
mieszkańców, katolików oraz 380 mórg ziemi włościańskiej i 30 mórg
dworskich (SGKP, wypisy, s. 370). Około 1890 roku wybudowano w
Sułówku drewniany młyn wodny (ZA-iBwP, t. 48, s. 82).
Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 45 domów i 253 mieszkańców, w
tym 2 Ukraińców (Skorowidz...., t. IV, s. 127).
19-03-2023
20-01-2009
